Toto Wolff: een man die Ross Brawns nalatenschap goed uitbuitte, of een meesterbrein met benzine in de aderen?

Vandaag (12 januari) wordt Mercedes-teambaas Torger "Toto" Christian Wolff 51 jaar oud. In die 51 jaar is hij teambaas geweest van Williams, om vervolgens het nalatenschap van de legendarische Ross Brawn tot het huidige Mercedes-team om te toveren. Was dit een typisch gevalletje 'op het juiste moment op de juiste plek', of heeft Wolff in de afgelopen jaren laten zien dat hij een waar operationeel meesterbrein is? Nu hij meer dan een halve eeuw oud is, schetst F1Maximaal.nl een portret van de welbekende Oostenrijker.

Wolff werd geboren in Wenen en groeide er ook op. Ondanks dat hij de zoon was van een Poolse moeder en Roemeense vader werd hij naar een prestigieuze Franse school gestuurd, de Lycée Français de Vienne. In die jeugd verloor hij zijn vader. Na de diagnose scheidden zijn ouders, en enkele jaren later overleed zijn vader aan breinkanker. Na zijn middelbare school studeerde hij economie aan de Universiteit van Wenen, maar deze studie maakte hij niet af. Wel had hij een neusje voor financiële zaken, en zodoende ging hij aan de bak bij de Raffeisenbank in Warschau.

Het racebloed liep echter ook bij hem door de aderen. In de jaren '90 studeerde hij, maar besloot hij ook het asfalt eens te betreden. Dat leidde tot een termijn in het Austrian Formula Ford-kampioenschap in 1992, gevolgd door een tweejarige termijn in het German Formula Ford-kampioenschap. Dat laatste jaar won hij zelfs de 24 uur van de Nürburgring in deze klasse. Het racen en zijn financiële activiteiten - inmiddels was hij meerdere beleggingsfondsen gestart - gingen uitstekend samen, want tot 2006 bleef hij actief in de cockpit, met een tweede plek in het Austrian Rally-kampioenschap in 2006 en een zege in de 24 uur van Dubai in datzelfde jaar als noemenswaardige prestaties.

Voor Wolff zat meer dan dat er niet meer in, en volgens een Oostenrijkse bron had dit deels te maken met een zware crash van Karl Wendlinger, een Oostenrijkse Formule 1-coureur die gelijktijdig met Gerhard Berger en Ronald Ratzenberger het asfalt betrad in die periode. Wendlinger crashte in Monaco bij het uitkomen van de tunnel, liep hersenletsel op en belandde tijdelijk in een coma. Uit deze coma ontwaakte hij enkele dagen later, maar voor Wolff was het kwaad al geschied: zo zou hij zijn leven niet verliezen.

Wat ook een rol speelde was dat een gezamenlijke sponsor van Wolff en Wendlinger, een staalfabrikant, destijds weigerde zijn carrière nog te ondersteunen, en de 22-jarige Wolff had er zelf het geld niet voor. Schijnbaar zag hij bovendien dat hij onder de Oostenrijkers niet de uitverkorene was om zijn land te representeren in de F1. Er reden coureurs rond waarvan hij wist dat ze korte metten met hem zouden maken. Bij het eerdergenoemde medium wordt de naam van Alexander Wurz specifiek genoemd. Wolffs racecarrière bloedde dood, maar achttien jaar later bezat hij een deel van een van de succesvolste Formule 1-teams van de geschiedenis.

Wolff richt zich op de Formule 1

Met voldoende ervaring in het bedrijfsleven en veel affiniteit met autosport was de stap naar de Formule 1 voor Wolff snel gemaakt. Wegens zijn succesvolle ondernemingen was hij in staat om in 2009 een aandeel te kopen in het Williams Formule 1-team, waar hij zich bij het bestuur voegde van het team. Dat leidde in 2012 tot een rol als uitvoerend directeur. Leuk feitje: het jaar dat Wolff aangesteld werd als uitvoerende kracht won Williams haar laatste race tot op heden. Tijdens de Spaanse Grand Prix was het niemand minder dan de veelal bekritiseerde Pastor Maldonado die er met de zege vandoor ging (het zou tevens zijn enige zege worden).

'Begin jaren '90 had ik een vakantiebaan in Engeland, ik verkocht kantoorbenodigdheden. Ik nam altijd de trein door de Midlands en zag dan de fabrieken van Williams of McLaren. Ik droomde ervan om in deze omgeving (de Formule 1, red.) terecht te komen. Met andere woorden: het deed pijn om hier nog niet mee te draaien', aldus Wolff zo'n twaalf jaar geleden in een interview met Wiener Post. Wolff droomde, en had in zijn racecarrière laten zien dat hij gek was op de sport. Voor Frank Williams, de oprichter van het Williams F1-team, was het dan ook overduidelijk dat Wolff een aandeel in zijn organisatie zou krijgen: 'Hij is een echte racer.'

Van Williams naar Mercedes

Wolff etaleerde in het bedrijfsleven al een winnaarsmentaliteit, en die begon in de autosport ook langzaam door te schemeren. Williams deed het onder het bewind van Wolff prima, maar wereldkampioen zou hij met de Britse renstal niet worden. In januari 2013 besloot hij dan ook het team van Frank Williams achter zich te laten en zich te richten op het Mercedes AMG Petronas Formule 1-team. Teambaas Norbert Haug verliet Mercedes, het team dat ontstaan was uit de as van Brawn GP. Wolff werd uitvoerende partner, maar pakte ook een minderheidsaandeel (30 procent) in het team.

Een jaar later, in 2014, verkocht hij volgens BBC twee derde van zijn Williams-aandelen aan de Amerikaanse Brad Hollinger. In 2016 gingen de resterende aandelen er ook achteraan. Wolff had besloten zich volledig op Mercedes te storten, en had de leiding in handen binnen het team dat ooit door Brawn opgezet was. Brawn, toevallig ook begonnen bij Williams, was in zijn tijd een van de grootste teambazen van de grid, won meerdere titels met Ferrari en Benetton, en dus één WK met een team dat zijn eigen naam droeg.

Brawns erfenis

Brawn kocht in 2009 het Formule 1-team van Honda over nadat de Japanners uit de sport stapten. De financiële crisis van die tijd had er zwaar ingehakt in Sakura, en in een periode van economische onzekerheid zag de leiding van het automerk het niet meer zitten om deel te nemen aan de koningsklasse. Brawn kreeg een prima deal voorgeschoteld. Vervolgens toverde zijn technische team een dubbele diffuser op de bolide, waarna Jenson Button met gemak de overwinningen aaneenreeg. Tegen de tijd dat de rest van de grid het ingenieuze stukje techniek hadden gekopieerd lag de Brit al te ver voor.

Een slimmigheidje, dus, maar de cultuur moet binnen een organisatie goed zijn. Ideeën moeten omarmd worden, en men moet goed omgaan met tegenslag. Brawn was een genie in het vormen van een mensengroep waarin er geen angst heerste, maar enkel pure motivatie om het schip varende te houden. Er is zelfs een boek geschreven over de Formule 1-jaren van statistisch gezien de meest succesvolle teambaas aller tijden. Hij bleef aan bij Brawn GP nadat Daimler een meerderheidsaandeel kocht, en bleef er teambaas tot en met het 2013-seizoen, en werd dus afgelost door Wolff.

Waarom de erfenis van Brawn een rol speelt in de carrière van Wolff? Omdat het kan betekenen dat Wolffs succesverhaal niet per definitie van hemzelf komt, maar dat hij vooral gewoon precies op het juiste moment precies op de juiste plek was. Brawn had zelfs Michael Schumacher overtuigd om een rentree te maken om het team voort te stuwen. Achteraf gezien was het dan ook misschien niet zo'n bijzondere keuze van Lewis Hamilton om de overstap naar Mercedes te maken, ondanks dat McLaren destijds de betere ploeg was: Mercedes was bereid te investeren, had drie jaar lang een zevenvoudig wereldkampioen onder de gelederen en de meest succesvolle teambaas ooit die het team volledig naar wens ingericht had.

Wolff neemt het stokje over

Wolff nam eind 2013 het stokje over, en dat was ook meteen het laatste jaar dat Mercedes niet vooraan reed. De Duitse autofabrikant investeerde riant in de nieuwe krachtbron, en dat stond Hamilton en teamgenoot Nico Rosberg toe om het voortouw te nemen in de sport. Maar liefst acht jaar op rij zou Mercedes het wereldkampioenschap binnenslepen, met Red Bull Racing dat in 2022 die titel pas weer zou stelen van het team uit Brackley. Vanuit de extreem gunstige startpositie heeft Wolff het team dus wél acht jaar aan de praat gehouden.

Die cultuur waarvan de mogelijkheid bestaat dat deze door Brawn al gelegd is, daar heeft Wolff het zelf ook wel eens over. Zo gaf hij in 2021 bij The Race aan dat juist die no-blame-cultuur zoveel betekend heeft voor het team en haar medewerkers. 'Het is mijn verantwoordelijkheid om te zorgen voor iedereen binnen de organisatie, en mijn familie. Dat kan ook komen doordat ik van jongs af aan al de verantwoordelijkheid droeg voor mijzelf en mijn zusje. Instinctief voel ik dat ik mijn stam altijd moet verdedigen. Dat doe ik niet eens bewust. Ik kan het rationaliseren, maar het komt bij mij natuurlijk.'

'Ik laat binnen mijn stam niemand vallen', aldus de Wener. Hij heeft dus wel in zijn jaren bij Mercedes de mentaliteit van Brawn meegenomen en doorgedrukt. Misschien dat eerst Williams en daarna Daimler de belofte die Wolff is gebleken al aan zagen komen. Misschien is Wolff wel een échte racer, zoals teamlegende Williams beweerde. Misschien was Wolff juist de ideale kandidaat om het nalatenschap van Brawn naar een hoger niveau te tillen, en was het enige dat dit team nodig had een uitsmijter die voorkwam dat die complacency - de zelfgenoegzaamheid - waar zo voor gewaakt wordt er niet insloop.

Hoe je het ook wendt of keert, ook Wolff mag zich inmiddels scharen onder de meest succesvolle teambazen aller tijden. Dat hij een goede leermeester had, en met de juiste basis begon, kan hem immers niet kwalijk genomen worden. Je zou zelfs kunnen stellen dat hij de projecten er zelf gewoon slim op uitgekozen heeft. Het was bijvoorbeeld zijn eigen keuze om Williams te verlaten en naar Mercedes te vertrekken, en dat terwijl Williams in zijn periode bij het team lang zo slecht niet was als het nu is.

De toekomst

En nu? Op 51-jarige leeftijd staat Wolff een flinke klus te wachten, want de reglementswijzigingen voor 2022 hebben zijn team pijn gedaan. Door het afgelopen seizoen heen werd de veerkracht van Mercedes al wel duidelijk, maar er moeten grote stappen gezet worden, willen ze Red Bull bijhalen. Wellicht dat Wolff in 2023 dan ook de grootste uitdaging van zijn carrière te wachten staat.

Nu is er geen mentor meer om op terug te vallen, alleen de ervaring van acht achtereenvolgende wereldtitels die vooral in het vorige decennium veiliggesteld werden. Lukt het hem om ook op eigen houtje de weg naar de top te vinden dan neemt hij bij de critici in ieder geval elke twijfel weg van Brawns betrokkenheid bij zijn succes. Ook met die twijfel is het echter duidelijk dat Wolff met recht al meer dan een decennium rondloopt op de grid, en dat vermoedelijk zal blijven doen. In dat opzicht is de man die toch wel een beetje een Darth Vader-oeuvre draagt absoluut een aanwinst voor de sport an sich, en voor Mercedes al helemaal.